Stalin Kars Ardahan'ı istedi mi?

Yazısının başında, “4 Kasım 2008’de soL Portal’da yazdığım yazıda ‘Stalin Kars ve Ardahan’ı İstedi mi?’ diye sormuş ve yazımı şöyle bağlamıştım: ‘Sonuç olarak Stalin’in 1945’te Kars ve Ardahan’ı istediği iddiası kanıtlanmamış bir iddiadır’” ifadelerini kullanan Komünist Akademisyen Ardahanlı Badem, Ermenistan ve İngiltere arşivlerinden yeni bilgilere ve belgelere ulaştığını belirtti.

Halkın Türkiye Komünist Partisi’ne (HTKP) yakınlığıyla bilinen İleriHaber.org’da yazdığı yazıyla konuyu aktaran Badem, Stalin’in, Dışişleri Bakanı Molotov aracılığıyla yazılı olmasa da Türkiye’den “sınır düzeltme” talebinde bulunduğunu belirtti.

Badem, “Savaştan galip çıkan Sovyet önderliği savaş boyunca alttan alta Alman yanlısı politika izlemiş olan Türkiye’den Kars, Ardahan ve Artvin yöresini alarak bu toprakları isteyen Gürcistan ve Ermenistan cumhuriyetlerini memnun etmek istemiştir” diye yazdı. Badem, yazıda, “Dönemin Sovyet Dışişleri Bakanı Molotov’un dediğine bakılacak olursa o Stalin’e ‘vermezler’ demiş, Stalin ise ‘sen talep et’ demiştir. Açıktır ki Stalin aşırı bir özgüvenle hareket etmiş ve gerçekçi davranmamıştır. Türkiye’den toprak talebi sonuçta Türkiye’yi daha fazla ABD’ye yakınlaştırmaktan başka bir sonuç vermemiştir” diyerek o dönem yaşananları yeni ulaştığı belgelere dayanarak aktardı.

İşte Badem’in o yazısı:

“4 Kasım 2008’de soL Portal’da yazdığım yazıda ‘Stalin Kars ve Ardahan’ı İstedi mi?’ diye sormuş ve yazımı şöyle bağlamıştım: ‘Sonuç olarak Stalin’in 1945’te Kars ve Ardahan’ı istediği iddiası kanıtlanmamış bir iddiadır.’ Stalin’in veya SSCB hükümetinin yazılı notası bize gösterilmedikçe bu iddiaya inanmamız için bir sebep yoktur. Peki ya böyle bir notanın var olduğu ortaya çıkarsa ne mi yaparız? Gayet basit, Stalin hata yapmış deriz. Stalin’i severiz ama gerçeği daha çok severiz. Aklımız, fikrimiz, vicdanımız özgür bizim.’

Aradan geçen yedi yılda Rusya, Ermenistan ve İngiltere arşivlerinden yeni bilgilere ve belgelere ulaştım. Ermenistan devlet arşivi 1945-46 yıllarında Erivan ile Moskova arasındaki resmi yazışmaların bir kısmını yayımladı. (Bkz. Natsionalnıy Arhiv Armenii, Armeniya i Sovetsko-Turetskie Otnoşeniya v Diplomatiçeskih Dokumentah 1945-1946 gg, pod red. Armana Kirakosyana, (Erivan: Tigran Mets, 2010).Azerbaycanlı antikomünist tarihçi Cemil Hasanlı’nın kitabında da (Türk Sovyet İlişkileri 1939-1953, Ankara: Bilgi Yayınevi, 2011) yine Rusya ve Azerbaycan arşivlerinden önemli bilgiler var. Bütün bunlar ve Feliks Çuyev’in Molotov’la söyleşileri (Molotov. Poluderjavnıy vlastelin. Moskova: Olma Press, 2002) ışığında şimdi yeniden özet bir değerlendirme yapmanın zamanıdır.

1) Sovyet hükümetinin Türkiye’den resmen toprak talebine dair bir notası ortaya çıkmamıştır. Ancak Türkiye’den yazılı talep olmasa da Stalin’in ve o zamanki Sovyet dışişleri bakanı Molotov’un Türk diplomatlarıyla ve Batılı müttefiklerle olan çeşitli görüşmelerinde Boğazlarda ortak üs kurma talebi ile Kars, Ardahan, Artvin üzerindeki Gürcistan ve Ermenistan SSC’lerinin “sınır düzeltme” taleplerinin gündeme geldiği anlaşılıyor.

1921’de TBMM’nin Moskova büyükelçisi olan Ali Fuat Cebesoy’un anılarından ve Sovyet arşiv kaynaklarından anlaşıldığına göre Moskova Antlaşması’nın Türk tarafının isteğine epeyce uygun bir şekilde imzalanmasında Stalin’in özel bir rolü olmuştur. Bu antlaşma ile Sovyet Rusya’nın Türkiye lehine (Batum haricinde) sadece 1914 öncesi sınırlarına çekilmeyi değil, 1877 öncesi sınırlarına geri çekilmeyi kabul etmesi ve hatta çarlığın ta 1828’de İran’dan almış olduğu Sürmeli (Iğdır) kazasını dahi Türkiye’ye bırakması ve Nahcıvan’ı Azerbaycan’a bağlaması milliyetçi Ermeniler tarafından Ermenistan’ın çıkarlarının feda edilmesi olarak görülmektedir. İşte 1945’te Stalin bundan pişman olmuş görünüyor. Nitekim Molotov, Türk büyükelçisi Selim Sarper ile görüşmesinde Sovyet hükümetinin o zaman zayıf olduğu için taviz verdiğini ancak şimdi bu haksızlığı gidermenin zamanı geldiğini söylemiş ve Polonya’yı örnek göstermiştir.Polonya 1920’de işgal ettiği Belarus ve Ukrayna topraklarını geri vermeyi kabul etmişti. Ne var ki Polonya örneği yersizdi çünkü Polonya Sovyet Rusya’yla savaşmış, Türkiye ise savaşmamıştı.

TÜRKİYE’Yİ ABD’YE YAKLAŞTIRMAK’TAN BAŞKA SONUÇ VERMEDİ

Savaştan galip çıkan Sovyet önderliği savaş boyunca alttan alta Alman yanlısı politika izlemiş olan Türkiye’den Kars, Ardahan ve Artvin yöresini alarak bu toprakları isteyen Gürcistan ve Ermenistan cumhuriyetlerini memnun etmek istemiştir. Molotov’un dediğine bakılacak olursa o Stalin’e “vermezler” demiş, Stalin ise “sen talep et” demiştir. Açıktır ki Stalin aşırı bir özgüvenle hareket etmiş ve gerçekçi davranmamıştır. Türkiye’den toprak talebi sonuçta Türkiye’yi daha fazla ABD’ye yakınlaştırmaktan başka bir sonuç vermemiştir.

Bugünkü bazı Ermeni milliyetçi çevrelerine göre ise Stalin aslında bu talebinde samimi değildi, sadece pazarlıklarda başka yerlerdeki (örneğin Baltıklar ve Doğu Avrupa) elini güçlendirmek için kullandığı bir kozdu. Kuşkusuz emperyalizmin ideologlarına olduğu gibi bugünkü Ermeni milliyetçiğine de kuşkuyla bakmaya devam etmemiz gerekiyor. Esasen bizzat Ermenistan devlet arşivlerinin yayımlamış olduğu yukarıda adı geçen dosyadan anlaşıldığına göre Sovyet hükümeti yurtdışındaki Ermenilerin Ermenistan’a dönmesi için de çaba sarfetmiştir. Sovyet hükümeti müttefiklerle görüşmelerinde bu gelecek Ermenilere yer bulma ihtiyacını da bir argüman olarak kullanmıştır.

KARS PARTİ SEKRETERİ BİLE TAYİN EDİLMİŞTİ

Yine Ermenistan arşivinden yayımlanmış ve yayımlanmamış belgelerden anlaşıldığına göre 1945’te Sovyet Ermenistanı’nda Kars Ardahan’ın Ermenistan’a katılması için ciddi hazırlıklar yapılmış, Kars oblastı parti sekreteri bile tayin edilmişti.

2) Boğazların savunulması için Türk-Sovyet ortak üssü kurulması konusunda ise Sovyet hükümeti 1945’te Türkiye’ye iki kez nota vermiştir. SSCB Boğazlar rejiminin sadece Karadeniz’e kıyısı olan devletlerce belirlenmesini ve başka devletlere ait savaş gemilerinin geçişinin yasaklanmasını istiyordu. 8 Ağustos 1945 tarihli Sovyet notasında, Türkiye’nin savaş esnasında Alman savaş gemilerini Boğazlardan geçirdiği ileri sürülerek yeni rejim için beş talep ileri sürülüyordu.

Sovyetlerin talepleri şu şekildeydi;

1- Boğazlar bütün memleketlerin ticaret gemilerinin geçişine daima açık olmalıdır.

2- Boğazlar Karadeniz devletlerinin harp gemilerinin geçişine daima açık olmalıdır.

3- Karadeniz’de sahili bulunmayan devletlere ait harp gemilerinin Boğazlardan geçmesi, hususi surette derpiş edilen haller müstesna memnudur.

4- Karadeniz’e girmek ya da Karadeniz’den çıkmak için tabii suyolu olan Boğazlara müteallik rejimin tesisi Türkiye’nin ve Karadeniz’e sahili bulunan diğer devletlerin salahiyeti dâhilinde olmalıdır.

5- Boğazlarda ticari seyrüseferin serbestîsini ve Boğazların güvenliğini temin hususunda en fazla alakadar ve bunu icraya en kadir olmaları sıfatıyla Türkiye ve Sovyetler Birliği, bu Boğazların Karadeniz’de sahili bulunan devletler aleyhine diğer devletler tarafından kullanılmasının önüne geçmek için bunların müdafaasını müşterek vasıtalar ile temin ederler.” (Vatan, 14 Ağustos 1946; Cumhuriyet, 14 Ağustos 1946)

BURJUVAZİ CİBİLİYETİNİN GEREĞİNİ İCRA ETTİ

3) Türkiye’nin 1945’ten sonra ABD’ye yanaşması ve 1952’de NATO’ya girmesinde Sovyetlerin taleplerinin bir miktar payı olmuştur ancak bu talepler kesinlikle esas belirleyici değildir. Türkiye burjuvazisi tercihini çok daha öncesinden yapmıştı ve SSCB ne kadar dostluk gösterirse göstersin Türkiye kapitalist dünyada yerini almıştı. Türk burjuvazisi 1945 öncesinde de TKP’yi sürekli yeraltında tutarken, başta Dr Hikmet Kıvılcımlı ve Nazım Hikmet olmak üzere solcu aydınları hapislerde çürütürken, Sabahattin Ali’yi öldürtürken, komünistlere işkenceler yaparken SSCB’den sadece dostluk ve yardım görüyordu. Nihayet savaş sırasında Almanya’ya krom satılırken, Alman denizaltılarına göz yumulurken, içerde faşistler azdırılırken, ordunun büyük kısmı Sovyet sınırına yakın bir biçimde konuşlandırılırken de ortada hiçbir Sovyet talebi yoktu. Buna rağmen burjuvazimiz cibilliyetinin gereğini icra etmiştir. Dolayısıyla milliyetçi ve bazı Kemalist çevrelerin Stalin ve SSCB’yi suçlamaya hakları yoktur. Bütün Türkiye’nin NATO’nun ve ABD’nin üssü haline gelmesine karşı çıkmayanların SSCB’nin Boğazlar’da ortak üs istemesine karşı söyleyecek bir sözü olamaz.”

YALANLANIYORDU

Yıllardır resmi tarihçiler tarafından dile getirilen bu iddia sol tarihçiler tarafından yalanlanıyor. Bunun Türkiye ile Sovyetler Birliği’ni, karşı karşıya getirmek için uydurulduğunu iddia ediyorlardı.

Dergi çıkarmak, dergide yazmak…

Dergi çıkarmak bende bir düş değil, her ân olabilecek uygulanabilecek bir düşüncedir. Aynı düşüncem 35 yıla yaklaşan gazeteciliğimi ve bu yıllar içinde yazdığım yazılarımı toplayıp bir değil en az bu derginin 5. sayısı gibi 5-6 belki 10 kitap çıkarmak olsa da bugüne kadar ha bugün ha yarın diyerek bir türlü başlayamadım. Adı ‘Özel Hayat Anlatılır mı?’ olan ve kapağı ise yaşadıklarımı bir fotoğraf karesine sıkıştıran beynimdeki hazır kitaplarımın.

Yazılı basın, medya hayatına şahsım olarak daha girmediğim yıllarda yani ben daha çocukken, ilkokul, ortaokul ve lise sıralarındayken babamın adımı taşıyan ‘Fakir Dostu’ gazetesini ilk olarak teksirle  sonra da kurşunla harfleri dizilen “Doğu Anadolu Gazetesi” ni çıkarmış, matbaanın boya kokusunu içimize nakşetmişti.

Babam bunları yaparken ben ve benden önce kardeşim rahmetli Savaş’ta boş durmayıp, bir taraftan teksir makinasının, kurşun harflerle süslenen gazetemizi dağıtırken diğer taraftan da ulusala haberler çıkarmaya çalışıyorduk.

Ha bu arada babamın matbaasını alıp, sahipliğini yaptığı avukat amcamın yazı işleri müdürlüğünü yaptığı sonrada bugün miras kavgasında yaptığı gibi ‘hepsi benim’ deyip el koyduğu gazetemize sahip çıkmaya çalışması üzerine çağırdığım hamallarla birlikte bir gece matbaamızı alıp, traktör lastiği üzerine koydurarak yine traktörle başka yere taşımış ve bu mesleğe bizzat başlamıştım.

“Ne gereği var şimdi bu siyasi ortamda bunlarla uğraşmaya,” diyenlere inat yapıyordum sanki bunu!

Sonra…

Dergiler hep hayatımda oldu, dergili zamanlarım da… Ama başta her gün gelişen teknoloji dolayısıyla grafiği bilmemem, kendi ruhumu yansıtan kapağımı yapamam diye bekletip, ötelediğim dergi hayalimi ilk önce altıbuçuk yıl başkanlığını yapıp, Ardahan adına İstanbul’da adeta tarih yazdırdığıma inandığım, söylenen ve bugün adı unutulan Ardahan Dernekler Federasyonu Başkanlığım esnasında gerçekleştirdiğimiz ve bir günde 1.5 milyon insanı İstanbul Maltepe’de bulunan meydanda topladığımız ‘1. Ardahan Tanıtım Günleri’ sırasında benim dönemimde tarih yazan stk adına çıkardığımız dergiyle gerçekleştirmiş ve bunun olabileceğini anlamıştım.

Ve çıkarabileceğime inandığım dergilerde yazarak yol almanın önemini, cesaretini o an kazanmış ve 2. sayısı için hemen yeniden kolları sıvamıştım. Ha bu arada gazetecilik mesleğim esnasında, Ardahan Çıldır Gölü’nün Kars’ın değil, Ardahan’ın olduğunu anlatmak için Kars eski Belediye Başkanı Naif Alibeyoğlu döneminde göle gelen 70’e yakın yabancı ülke büyükelçisine tek tek elden dağıttığım ilk yabancı dilde basılmış gazeteyi de çıkarma başarısını ortaya koymuş, yazdığım haber ve yazılar  nedeniyle kapatılan Doğu Anadolu Gazetesine ‘Kuzey’ kelimesini ekleyip, 35 yıla yakındır kesintisiz yayınlanmaya devam eden gazetemizin kapatıldığı günün  ardından gazetemi hemen çıkarmıştım.

Ancak benim dergi düşüncem o günlerde de gündemimdeydi, küllenmiş değildi. Bugün de öyle. Çizimler, tasarımlar, içerik çalışmaları, örnek sayfalar derken bu düşünceyi dijital ortama taşımak başka bir ufuk açmıştı elbette…

Ama bir ürün dergisi yapmak başka bir şey, enikonu her sayısının içeriğini belirleyip, yazı, görselini kotarmak, yazı yazdırıp, söyleşiler dosyalar hazırlamak bambaşka şeyler diyerek yine kendime, okurlarıma, maddi, manevi desteklerini hiç esirgemeyen iş insanlarına memleketim Ardahan’a özel dergiyi hep bekletmeye aldım.

Bu arada 1990’lardan beri medya, edebiyatın kültür ve sanatın mecrasına dönüşüp, hatta önünü keseli beri; nitelikli edebiyat dergilerinin soluk alma şansının azaldığını da izlerken aynı yılarda oluşturulan internet üzerinde kültür sayfalarında yazmaya, online yayında okurla buluşmayı denemeye kalksam da ağır basan gazetecilik ve ‘ilk’ haber verme güdüsü dergi hayalimi hep öteletiyordu.

Ama dergi çıkarma arzum sürüyor ve yine başkanlığını yaptığı stk zamanında 2. – 3.dergi derken bu kez İstanbul Kartal’da tanıştığım ve ‘Abi gel büro senin birlikte güzel bir dergi yapalım’ diyen Necmi beyin ilk kendi dergimiz, iş insanlarına yönelik Kuzey Doğu Anadolu Dergisi çoktan çıkmış ve başta reklam verenlerin olmak üzere herkesin eline posta yoluyla ulaşmıştı bile.

Evet,1.-2.-3. derken bugün 5. özel dergimiz “haber” ötesi bir “dergi” işlevine de büründü zamanla. Necmi ve çalışma arkadaşı Semra, bu dergilerin gizli kahramanıydılar. Çünkü bu tür bir yayıncılığın hiç de kolay olmadığını bilirim. Hele hele bir taraftan zamanla yarışıyor olmak, gerçek işim olan gazeteciliği, ilk haber verme heyecanı, yaşam esnasında beklenmedik gelişmeler arasında görsel tasarımı sürekli önde tutmak apayrı bir bakış, düşünce, maharet gerektirir. En ötesi de tutku, sadakat, sabır gerekiyordu.

Aslında dergiciliğin özü de budur. Ve her dergi kendi ömrünü de bunlarla yaratır, sürdürür, sonlandırır.

Birçok gazetede yazdım, yazıyorum da. Dijital medyada da öyle… Tüm bunlar beni “dergi” kurmak çıkarmak düşüncemden vazgeçirmedi, dahası sürekli besledi.

İnsan yapıp ettikleriyle övünmemeli, yapacaklarını da sürekli sayıklamamalı. Hatta kimi kez de uluorta anlatmamalı… Yalnızca üretip ortaya koymalı derim.

Çok sözdense, az sözle yol alıp; yazmalı yalnızca. Yaza yaza ancak bu “kültürsüzlüğümüzün kışı”ndan geçebiliriz ancak.

Bugün gelip eşiğinde durduğumuz Türkiye gerçeği de sanki bunu anlatıyor bize.

Dergilerde yazmak edebiyat duygusunu besler, yazan insana iyi gelir; çünkü her dergi biraz da yazının mutfağı, edebiyatın laboratuvarı, kültür ortamının belleğidir.

İşte Kuzey Doğu Anadolu Dergisini bunun için çıkardık, bunun için yazıyorum. O duygularımı hem besliyor hem de edebiyat dergisi kurma düşüncemi canlı tutuyorum ve 5.sayısı ile yeniden hem de yeni bir dergi ile daha birlikte olduğum Size, teşekkür ediyorum sevgili okurlarım…