Ardahan İlinde Hayvancılığın Mevcut Durumu..
Çalışma alanında iklim koşullarının ve topografik unsurların bitkisel üretimi sınırlandırmasından dolayı hayvancılık halkın temel geçim kaynağı durumundadır.
Çayır ve mera alanları bakımından oldukça zengin olan ilde, hasattan sonra tahıl üretim alanlarının ve orman arazilerinin bir bölümünün de mera alanı olarak değerlendirilmesi otlak hayvancılığı potansiyelini iyice artırmaktadır.
Bunun yanı sıra geniş yayla alanlarının bulunması hayvancılık açısından önemli bir avantaj durumundadır. Ardahan’da büyükbaş hayvan yetiştiriciliği özel bir öneme sahiptir ve büyükbaş hayvancılık temelde sığır yetiştiriciliği ile temsil edilmektedir.
İlde bölgenin doğal koşullarına uyum sağlayan yerli ırk hayvanlar önceleri daha fazla tercih edilirken, son yıllarda simental ve montofon melezi hayvanların sayısı artmaktadır.
Otlak alanlarının geniş alanlar kapladığı Merkez ilçe ve Göle’de büyükbaş hayvan varlığı daha fazla iken, Posof havzasındaki köylerde mera alanlarının yetersizliğinden dolayı büyükbaş hayvan sayısı daha azdır.
İlde küçükbaş hayvancılık temelde koyun yetiştiriciliği ile temsil edilmektedir. En fazla beslenen koyun türleri Tuj melezi ve Hemşin melezidir.
Yetiştiriciliği yapılan diğer türler ise; morkaraman, morkaraman melezi, akkaraman, akkaraman melezi, tuj ve hemşindir. Merkez ilçe ve Çıldır küçükbaş hayvan yetiştiriciliğinin en fazla yapıldığı ilçelerdir. Posof ilçesinde ise engebeli topografya nedeniyle otlak alanları daraldığı için büyükbaş hayvan yetiştiriciliği gibi küçükbaş hayvancılık da sınırlı düzeyde kalmıştır.
Ardahan’daki bir diğer önemli hayvancılık kolu arıcılıktır. İl dünyada 4 önemli arı ırkından biri olan Kafkas Arı ırkına ev sahipliği yapmaktadır. Doğal çevre özelliklerinin ve bitki örtüsünün arı yetiştiriciliği için oldukça uygun olduğu alanda arıcılıktan beklenen verim halen alınamamaktadır. Arıcılık özellikle Merkez ilçe ve Posof çevresinde yoğunlaşmıştır.
Özellikle kaz yetiştiriciliğinin ön planda olduğu kümes hayvancılığı il genelinde yaygın olarak sürdürülen bir faaliyettir. Bu durum sahanın doğal çevre özellikleri itibariyle kaz yetiştiriciliğine uygun olması ve halkın geçmişten günümüze devam eden kültürel alışkanlıklarından kaynaklanmaktadır.
Kaz yetiştiriciliği temelde kışlık et ve yağ üretimini karşılamaya yöneliktir. Çok büyük bir kısmı ailenin öz tüketiminde kullanılan kazların bir bölümü ise yerel pazarlarda satılmakta ya da il dışında yaşayan akrabalara, yakınlara hediye olarak gönderilmektedir. Kaz dışında yetiştiriciliği yapılan diğer kümes hayvanları tavuk, hindi ve ördektir.
Organik Hayvancılık Açısından Ardahan İlinin SWOT Faktörleri
Çalışma kapsamında Ardahan ili için organik hayvancılık bakımından yapılan SWOT analizi sonuçlarına güçlü yönler grubunda 10 (Tablo 2), zayıf yönler grubunda 8 (Tablo 3), fırsatlar grubunda 7 (Tablo 4) ve tehditler grubunda 6 (Tablo 5) olmak üzere toplam 31 faktör belirlenmiştir. Tablo 2: Ardahan İlinin Organik Hayvancılık Açısından Güçlü Yönleri G.1 Geniş ve verimli otlak alanlarının bulunması ve hayvancılığın mera hayvancılığı üretim tarzında yapılması G.2 Yaylacılık faaliyetinin yaygın olması G.3 Tarım arazileri içinde yem bitkileri üretiminin geniş alanlar kaplaması G.4 Tarımsal faaliyetlerde kimyasal gübre kullanımının çok düşük seviyede olması G.5 İlin Kafkas Arı Irkına ev sahipliği yapması G.6 Devlet ve özel sektör tarafından organik hayvancılığa destek verilmesi G.7 Ardahan Üniversitesi’nin varlığı G.8 Ciddi bir kirlenmenin olmadığı Çıldır Gölü’nde organik alabalık üretim potansiyelinin bulunması G.9 Organik hayvancılık işletmelerinde çalışacak ucuz işgücünün varlığı G.10 İlde sanayi kaynaklı kirliliğin mevcut olmaması Aygün ve Akbulak – Ardahan İli Organik Hayvancılık Potansiyelinin Değerlendirilmesi 152 Tablo 3: Ardahan İlinin Organik Hayvancılık Açısından Zayıf Yönleri Z.1 Sahadaki barınak koşullarının organik hayvancılık açısından çok zayıf olması Z.2 Hayvancılık işletmelerinin küçük ölçekli olması ve üretimin aile işletmeleri ölçeğinde yapılması Z.3. Sahanın önemli tüketim merkezlerine uzak olması Z.4. Alanda üretimi yapılan ürünlerin pazarlanma olanaklarının zayıf olması Z.5. Örgütlenme ve kooperatifleşme düzeyinin yetersiz olması Z.6. Yetiştiricilerin organik hayvancılık konusunda yetersiz bilgiye sahip olması Z.7. Hayvancılık işletmeleriyle ilgili kayıt sisteminin ve veri tabanının yetersiz olması Z.8. Sahada etkili olan iklim koşullarından dolayı kış aylarında üretimin güçleşmesi Tablo 4: Ardahan İlinin Organik Hayvancılık Açısından Fırsatları F.1 Kafkas Arısı Gen Merkezi’nin çalışmaları sonucunda organik arıcılık faaliyetinde ilerleme yaşanabilecek olması F.2 Dünyada ve Türkiye’de organik ürünlere olana talebin artması F.3 Bakü-Kars-Tiflis demiryolu hattının açılması ile pazarlama ağının gelişecek olması F.4 Posof ve Çıldır ilçelerinde bulunan sınır kapıları ile dış ticaretin gelişme potansiyeli F.5 Hayvan ıslah çalışmalarının yaygınlaşması F.6 Mera ve otlak alanlarının ıslahına yönelik çalışmaların yaygınlaşması F.7 Organik hayvancılığa yönelik eğitim faaliyetlerinin artmasıyla yetiştiricilerin konuyla ilgili bilgilendirilmesi Aygün and Akbulak – Evaluation of the Organic Livestock Potential of Ardahan Province 153 Tablo 5: Ardahan İlinin Organik Hayvancılık Açısından Karşılaşabileceği Tehditler T.1 Çalışma çağındaki genç nüfusun göç etmesiyle hayvancılık faaliyetinin gerilemesi T.2 Girdi maliyetlerinin yükselmesi sonucunda hayvancılık yapan işletme sayısındaki azalma T.3 Hayvan hastalıklarının tamamen ortadan kaldırılamaması T.4 Çevre illerden gelen hayvan sürüleri nedeniyle mera alanlarındaki baskının artması T.5 Gen Merkezi durumundaki Ardahan iline çevre illerden kaçak arı kovanlarının sokulması T.6 İl dışına yapılan canlı hayvan satışının artması 5. Değerlendirme Yapılan SWOT analizi sonucunda geniş çayır ve mera alanlarının bulunması organik hayvancılık için güçlü yönlerden biri olarak belirlenmiştir (Tablo 2).
İklim koşullarının etkisiyle ilde gerek yetiştiriciliği yapılan tarımsal ürün çeşidi gerekse elde edilen ürün miktarı azdır. Ancak bu iklim koşulları aynı zamanda ilde mera ve otlak alanlarının genişlemesinde rol oynamıştır.
Nitekim çayır ve mera alanlarının %57.5’lik oranla il genel arazi kullanımı içinde çok büyük bir paya sahip olması da bu durumu kanıtlamaktadır. Bu geniş çayır ve mera alanları organik hayvancılık açısından büyük bir potansiyel sunmaktadır. Organik hayvancılık faaliyetinde hayvanların beslenmesinde kaba ve kesif yem kaynakları başta olmak üzere doğal otlak ve meralardan faydalanmanın önemi bilinmektedir (Hanoğlu, 2013 s.9). Yapılan araştırmalar Ardahan ilindeki meraların bu bakımdan yeterli düzeyde bulunduğunu ortaya koymuştur. Örneğin Gökkuş ve Koç (2010, ss.121-122) tarafından Doğu Anadolu Bölgesi çayır ve meralarının organik hayvancılık açısından öneminin incelendiği bir çalışmada, Ardahan’ın verimli çayır ve mera alanlarına sahip olduğu belirtilmiştir. Dumlu (2010, s.65) tarafından yapılan çalışmada da ildeki meraların verim açısından % 43’ünün iyi mera, % 39’unun orta mera, %11’inin çok iyi mera ve %7’sinin ise zayıf mera olarak tespit edildiği belirtilmiştir. Diğer taraftan ildeki tarım alanlarının bir bölümünün yılın belli dönemlerinde otlak olarak kullanılması ve ormanların belirli kısımlarında hayvanların otlatılması da ilin mera ve otlak kapasitesinin artmasına neden olmaktadır. Sahada organik hayvancılığın gelişimine katkı sağlayabilecek diğer bir faktör yaylacılıktır. Gerçekten de ildeki yaylalar çevresindeki geniş otlakları, zengin su kaynakları ve bozulmamış yapıları ile organik hayvancılık açısından önemli bir değer durumundadır. Köylere göre daha yüksekte yer alan yaylalara genellikle Mayıs ayı sonlarında çıkılmakta ve Eylül ayı sonlarında dönülmektedir. Yetiştiriciler yaylalardan bu dönemde hayvanlarının yeşil ot ihtiyacını karşılamak için faydalanmaktadır.
Ayrıca bu sahalardan hasat edilen kuru otun bir bölümü de kış mevsiminde hayvanların beslenmelerinde kullanılmaktadır. Dolayısıyla yaylacılığın ilde organik hayvancılığın başlaması ve gelişmesine önemli katkılar sağlaması mümkündür. Ardahan’da yem bitkileri üretiminin yaygın olması organik hayvancılık açısından önemli bir avantaj sunmaktadır. Yem bitkileri içerisinde en fazla üretimi yapılan ürün fiğ olup, onu yonca ve korunga izlemektedir. Bu ürünler hasat edildikten sonra kurutularak hayvanların ahırlarda beslendiği dönemde kullanılmaktadır. Yem bitkilerinin yanı sıra üretimi yapılan tahılların da önemli bir bölümü hayvanların beslenmesinde değerlendirilmektedir. Özellikle kış mevsiminde arpa bitkisinin hem danesi (kırma şeklinde) hem de samanı hayvanların beslenmesinde Aygün ve Akbulak – Ardahan İli Organik Hayvancılık Potansiyelinin Değerlendirilmesi 154 kullanılmaktadır. Buğdayın genellikle samanından yararlanılırken, yulaf erken hasat edildiğinde kuru ot olarak, olgunlaştıktan sonra hasat edildiğinde ise samana dönüştürülerek kullanılmaktadır. Diğer taraftan çalışma sahasında gerek tahılların gerekse yem bitkilerinin üretiminde daha çok doğal gübreden faydalanılması ve kimyasal gübre kullanımının diğer illere göre daha düşük seviyede olması organik hayvancılık açısından önemli bir üstünlüktür. Sahip olduğu coğrafi özellikler itibariyle organik arıcılığa son derece uygun olan Ardahan aynı zamanda Kafkas Arı ırkının gen merkezi durumundadır. Dünyada ekonomik değere sahip 4 önemli arı ırkından biri olan Kafkas arısı ülkemizde sadece Artvin ve Ardahan illerinde yayılış göstermektedir ve bundan dolayı bu iki ile farklı sahalardan arı giriş çıkışı yasaklanmıştır. Ardahan ilinde yaklaşık olarak 1150 bitki türünün bulunduğu ve bunlardan 85’nin endemik olduğu belirtilmektedir (Aydın, 2014, s.4). Zengin bitki çeşitliliğinden dolayı arıcılık il genelinde yaygın olarak sürdürülmekle birlikte özellikle Posof çevresi gerek kovan sayısı gerekse bal üretim miktarı bakımından öne çıkmaktadır. İlde aynı zamanda gezginci arıcılık faaliyeti de mevcuttur. Bu faaliyet kapsamında arılar kış mevsimini Artvin’in Şavşat ilçesinde geçirirken, bahar ve yaz mevsimlerinde daha fazla nektar ve polenden yararlanması amacıyla Ardahan’daki nispeten yüksek alanlarda tutulur. Barındırdığı bitki çeşitliliğine bağlı olarak aroması zengin bal üretimin yapılabildiği Ardahan’da taklit üretimin önlenebilmesi ve burada üretilen çiçek balının hak ettiği değeri kazanabilmesi için “Coğrafi Patent” başvurusunda bulunulmuştur. Organik hayvan yetiştiriciliği için devlet tarafından verilen destekler önemli bir avantaj durumundadır. Organik hayvancılık destekleri 2014 yılı itibari ile anaç sığır-manda için 150 TL/baş, buzağı için 50 TL/baş, anaç koyun-keçi için 10 TL/baş, arılı kovan için 5 TL/kovan ve alabalık için 5 TL/kg olarak belirlenmiştir (GTHB, 2016). İlde organik hayvancılığın geliştirilmesi için bu desteklerin arttırılarak devam ettirilmesi gerekmektedir. Ardahan Üniversitesi’nin varlığı ilde organik hayvancılık için güçlü yönlerden biri sayılabilir. Üniversitenin ilgili alanlarında bulunan uzman personeller, özellikle yerel halkın organik hayvancılık konusunda eğitilmesine katkı sunabilir. Ayrıca üniversite, üretici birlikleri, ilgili kamu ve sivil toplum kuruluşları arasında işbirliği kurularak organik hayvancılığın gelişimi koordine edilebilir. Çıldır Gölü ülkemizdeki önemli alabalık üretim alanlarından biridir. Gölün çevresinde kirlilik yaratabilecek sanayi tesisleri ve büyük yerleşmelerin bulunmaması organik alabalık üretimini olanaklı kılmaktadır. Su kaynakları bakımından oldukça zengin olan sahada Çıldır Gölü’nün yanı sıra Aktaş Gölü ve Kura Nehri üzerinde de organik alabalık üretim potansiyeli mevcuttur. Sahada iş olanaklarının kısıtlı olmasından dolayı işgücü fazlalığı bulunmaktadır. Bu işgücü fazlalığı organik hayvancılığın geliştirilmesinde avantaja dönüştürülebilir. Organik hayvancılık sayesinde yerel halkın istihdam olanaklarının ve gelir düzeyinin artması ilden verilen göçü de azaltabilir. Ardahan sanayi faaliyetleri açısından ülkemizin en geri kalmış illerinden biridir. Ancak bu durum ilin organik hayvancılık potansiyeli üzerinde olumlu bir rol oynar. İldeki sanayi tesisleri genellikle yaz aylarında faaliyet gösteren ve süt ürünleri üretimi yapan küçük imalathaneler şeklindedir. Bu tesisler çevre kirliliği yaratmadığı için organik hayvancılık üzerinde olumsuz bir etkiye sahip değildirler. Çalışma sahasının organik hayvancılık açısından zayıf yönleri incelendiğinde en önemli problemin barınak koşulları olduğu görülmektedir (Tablo 3). Nitekim ilde organik hayvancılık sertifikası almak için başvuru yapan 950 kişinin 650’si uygun barınak koşullarının sağlayamamalarından dolayı sertifika alamaması barınakların organik hayvancılık açısından önemini ortaya koymaktadır. Organik hayvancılık yönetmeliğine göre her bir hayvan türü için farklı barınak alanlarının bulunması gerekirken, çalışma sahasındaki hayvanların barınaklarda karma bir şekilde tutulduğu gözlenmiştir. Barınakların özellikle ışık ve havalanma bakımından yetersiz olması ve aynı zamanda bu kapalı mekânlarda hayvanların sıkışık durumda kalması organik hayvancılık Aygün and Akbulak – Evaluation of the Organic Livestock Potential of Ardahan Province 155 yönetmeliği açısından büyük bir problemdir. Dolayısıyla barınak koşullarının iyileştirilmesi ilde organik hayvancılığın gelişmesi için elzem durumdadır. Ardahan’da hayvancılığın küçük ölçekli aile işletmeleri şeklinde yapılması modern tekniklerin kullanımını sınırlandırmakta, hayvanlardan istenilen et ve süt verimi alınamamaktadır. İşletmelerin küçük ölçekli olması ayrıca süt toplama sürecinde aksaklıklara yol açtığı gibi sağlıklı bir kayıt sisteminin oluşturulması ve istatistiki verilerin temininde de sıkıntıların yaşanmasına neden olmaktadır. İşletmelerin küçük ölçekli olmasından kaynaklanan problemler Türkiye genelinde yaşanmakta olup, işletmelerin büyütülmesine yönelik ulusal ölçekli girişim ve teşviklere ihtiyaç duyulmaktadır. Çalışma sahasının önemli tüketim merkezlerine uzak olması ilde organik hayvancılığın gelişimini kısıtlayan faktörlerdendir. Organik ürünler ülkemizde özellikle İstanbul, Ankara, İzmir, Bursa gibi büyük tüketim merkezlerinde daha çok tüketilmektedir. Ardahan’ın konum itibariyle bu alanlara uzak olması organik ürünlerin pazarlanması açısından problem oluşturmaktadır. Diğer taraftan sahada özellikle kış aylarında olumsuz iklim koşullarının etkisi ile ulaşım faaliyetlerinde meydana gelen aksamalar organik hayvancılık işletmelerine ekstra maliyet getireceğinden üreticiler zor durumda kalabilmektedir. İklim koşullarının yarattığı olumsuzluk gerek devlet gerekse özel sektör tarafından yatırımların yapılmasını güçleştirmektedir. Üreticiler arasındaki örgütlenme ve kooperatifleşmenin az olması da ilin organik hayvancılık açısından zayıf yönlerinden birini oluşturmaktadır. Sahada birliklerin yetersiz olmasından dolayı yetiştiriciler üretim aşamasından pazarlama aşamasına kadar birçok sorunla karşı karşıya kalmaktadır. Organik hayvansal üretimin bölgesel ve ulusal düzeyde yapılabilmesi için kooperatif sayısının artırılması ve tarımsal örgütlenmenin güçlendirilmesi büyük önem taşımaktadır. Yetiştiricilerin organik hayvancılık konusundaki bilgi yetersizliği sahada organik hayvancılığın gelişimi açısından önemli dezavantajlardan birini meydana getirmektedir. Nitekim arazi çalışmaları sırasında çiftçilerin önemli bir bölümünün mera ve otlak hayvancılığı ile organik hayvancılığı aynı üretim şekli olarak gördüğü tespit edilmiştir. Kamu kuruluşları tarafından yerel halkın organik hayvancılık konusunda bilgilendirilmesine yönelik çeşitli girişimlerde bulunmasına karşın henüz istenen sonuca ulaşılamamıştır. Hayvan işletmeleri ile ilgili kayıt sisteminin yetersiz ve veri tabanının eksik olması sahada organik hayvancılığın gelişimini olumsuz yönde etkileyebilir. İşletmelerin mevcut durumunun tam olarak bilinememesi ve istatistikî verilerin toplanamaması sağlıklı planlamayı güçleştirmektedir. Son yıllarda Çiftçi Kayıt Sistemi’nin (ÇKS) hizmete girmesiyle kayıt ve veri toplama konusunda iyileşmeler yaşansa da bu konudaki eksiklikler tamamen ortadan kalkmış değildir. Ardahan’ın Kafkas Arı Irkına ev sahipliği yapması ve ilde bu arı ırkının üretimin gerçekleştirilmesi organik hayvancılık açısından önemli fırsatlardan birini oluşturmaktadır (Tablo 4). Bunun yanı sıra taşıdığı coğrafi özellikler itibariyle ilin tamamına yakınının organik arıcılığa uygun olması da bu faaliyetin gelişimi için önemli bir avantaj sunmaktadır. Dünya genelinde olduğu gibi Türkiye’de de organik ürünlere olan talebin artması ilde organik hayvancılığın gelişimini için önemli bir fırsat olabilir. Günümüzde hastalıkların ve sağlık sorunlarının hızla yayılması sonucunda tüketiciler daha sağlıklı ve uzun yaşayabilmek için organik ürünler tüketmeye yönelmektedir. Özellikle okuryazar nüfusun fazla olduğu büyük şehirlerde bu ürünlerin tüketim oranı diğer alanlara göre daha yüksektir. Söz konusu şehirlerde sadece organik ürünlerin satıldığı pazarlar kurulmakta ve bu pazarların sayısı her geçen gün artmaktadır. Yaşanan bu gelişmeler inceleme alanı için organik ürünlerin pazarlanmasında yeni fırsatlar ortaya çıkarabilir. Ardahan ilinden geçecek olan Bakü-Kars-Tiflis demiryolu hattının açılması üretimi yapılan organik ürünlerin pazarlanması açısından oldukça önemlidir. Bu yolun hizmete girmesiyle, ilde üretilecek organik ürünlerin yıl boyunca kesintisiz bir şekilde taşınması mümkün olabileceği için Aygün ve Akbulak – Ardahan İli Organik Hayvancılık Potansiyelinin Değerlendirilmesi 156 kış aylarında iklim koşullarından dolayı karayolu ulaşımında meydana gelen aksaklıkları telafi edebilir. Diğer taraftan ilde bulunan Aktaş ve Türkgözü sınır kapıları organik hayvancılığın gelişimi için önemli bir fırsat olabilir. Üretilen ürünlerin Ortadoğu ve Orta Asya pazarlarına ulaştırılmasına katkı sağlayacağı için diğer alanlara göre ilin bir adım daha önde olmasını sağlayabilir. Son yıllarda yerli hayvan ırkından melez ırklara doğru yapılan geçişle birlikte hayvancılıktan alınan verim artmaktadır. Bu durum ileride organik hayvancılığın gelişimi açısından önemli bir fırsat sunabilir. Sahadaki küçükbaş hayvan sayısını artırmak için “Halk Elinde Hayvan Islahı Ülkesel Projesi” kapsamında “Ardahan İlinde Hemşin Koyunu Islah Projesi” başlatılmış ve 25.200 baş hemşin koyununda ıslah çalışmaları başlatılmıştır. Gelecek yıllarda Tuj Koyunu içinde melezleme çalışmalarının yapılabileceği düşünülmektedir. Mera ıslah çalışmalarının yaygınlaşması sonucunda mera alanlarından elde edilen verimin artması beklenmektedir. Meralarda gübrelemenin etkisi ile ot veriminin artması hayvanlardan alınan ürün miktarını da artıracaktır. Ancak gübreleme işlemlerinde organik hayvancılık yönetmeliğine bağlı kalınarak doğal gübrelerin kullanılmasına dikkat edilmelidir. Çalışma sahasında mera ıslah çalışmaları pilot bölgelerde başlamış ve Ardahan Merkez ilçenin köylerinde yoğunluk kazanmıştır. Hayvancılıkla uğraşan çiftçilerin organik hayvancık konusunda bilinçlendirilmesine yönelik eğitimlerin verilmesi bu faaliyetin gelişimine katkı sağlayacaktır. Uzun yıllardan beri sürdürdüğü hayvancılık faaliyeti konusunda yeterli birikime sahip olan yöre çiftçisinin öncelikle organik hayvancılığın avantajları konusunda bilgilendirilmesi ve devamında bu faaliyet ile ilgili teorik ve uygulamalı eğitimin verilmesi yörenin ekonomik kalkınması açısından önemli bir adım olabilir. Çalışma sahasında özellikle kırsal alanlarda yaşayan genç nüfusun büyük şehirlere göç etmesi organik hayvancılığın gelişimi için en büyük tehditlerden biridir (Tablo 5). Doğal koşulların diğer ekonomik faaliyetler için pek uygun olmayışı halkı hayvancılık yapmaya itmektedir. Ancak son yıllarda hayvancılık faaliyetinden elde edilen gelirin azalmasına karşın girdi fiyatlarının sürekli artması yetiştiricileri zor durumda bırakmaktadır. Bundan dolayı özellikle genç nüfus büyük şehirlere göç etmektedir. Kırsal kesimde kalan yaşlı nüfus ise hayvanların bakımıyla yeterince ilgilenemediği için sürüdeki hayvan sayısını azaltmakta ya da sürüyü tamamen elden çıkarmaktadır. Dolayısıyla, günümüzde yaşanan göç olayının gelecekte de devam etmesi organik hayvancılığın gelişimi açısından önemli bir tehdittir. Mera ve otlak alanı bakımından oldukça zengin olan ilde bu kaynaklardan istenildiği gibi faydalanılamamaktadır. Özellikle yaz aylarında çobanlık yapmak için gelen kişilerin beraberinde hayvan sürülerini de getirmesi meralar üzerindeki baskıyı artırmaktadır. Bundan dolayı hayvanların ahırlara çekilme aralığı daha erken zamanlara rastlamaktadır. İlde organik hayvancılığın başlaması ve gelişebilmesi için mera ve otlaklara çevre illerden gelen hayvan girişlerin sınırlandırılması veya tamamen engellenmesi büyük önem taşımaktadır. Çalışma sahasındaki hayvan hastalıklarının önlenememiş olması da organik hayvancılık açısından tehdit oluşturmaktadır. Yetiştiricilerin hayvan hastalıkları karşısındaki duyarsızlığı ve gerekli önlemleri almaması hastalıklardan etkilenen hayvan sayısını artırmaktadır. Hasta hayvanların ayrı bir ortamda tedavi edilmesi gerekirken, bu hayvanların sürünün içinde otlatılmaya gönderilmesi hastalıkların yayılmasına neden olmaktadır. Dolayısıyla hastalıklar özellikle yaz aylarında artış göstermesinde bu durumun etkisi fazladır. Organik arıcılık potansiyelinin yüksek olduğu Ardahan’da kaçak gezici arıcılık faaliyeti önemli tehditlerden biridir. Kafkas Arısı gen merkezi olan Ardahan’a diğer illerden arı giriş-çıkışı yasak olmasına rağmen kaçak yollarla arı kovanları taşınmaktadır. Ardahan Çiçek Balı’nın yapısının ve tadının bozulmaması için arı giriş çıkışlarına karşı daha etkili önlemler alınmalıdır. Ardahan’da il dışına sevk edilen canlı hayvan sayısının fazla olduğu bilinmektedir. Özellikle 1-3 yaş arası damızlık erkek hayvanlar 3-4 ay meralarda otlatıldıktan sonra il dışına satılmaktadır. Aygün and Akbulak – Evaluation of the Organic Livestock Potential of Ardahan Province 157 Kaba ve kesif yem kaynaklarının fazla olması, barınakların ve sermaye birikiminin yetersizliği canlı hayvan satışını tetikleyen unsurlardır. Ayrıca her yıl yaklaşık 13.000-15.000 arasında büyükbaş hayvan kurbanlık olarak büyük şehirlere gönderilmektedir. Canlı hayvan satışı ilde organik hayvancılığın gelişmesi ve sürdürülebilmesi için önemli tehditlerdendir. 6. Sonuç Çalışma sonuçları Ardahan ilinde yüksek bir organik hayvancılık potansiyeli bulunmasına karşın bu faaliyetin günümüzde henüz hayata geçirilemediğini ortaya koymuştur. İl, organik hayvancılık yönetmeliğinde belirtilen gerekli koşulların önemli bir bölümünü sağlamasına rağmen, devlet ve özel sektör tarafından yapılan yatırım eksikliği, halkın yetiştiricilik konusundaki eksik ve yanlış bilgiye sahip olması gibi nedenlerden dolayı var olan potansiyelini değerlendirememektedir. Var olan potansiyelden faydalanabilmek için öncelikle Kars ve Ardahan illerinin organik hayvancılık açısından pilot bölge olarak ilan edilmesi ve üretime başlanması gerekmektedir. Ardahan’ın Göle ilçesi organik büyükbaş hayvan yetiştiriciliğinde; Çıldır ve Hanak ilçeleri organik küçükbaş hayvan üretiminde ve Posof ilçesi ise organik bal üretiminde önemli bir potansiyele sahiptir. Temel geçim kaynağının hayvancılık olduğu Ardahan ilinde, bu faaliyetten elde edilen gelirin artırılması ve ilin ekonomik gelişiminde uzun vadeli faydalar sağlaması açısından organik hayvancılığın devreye sokulması son derece önemlidir. Kaynakça Ak, İ. (2013). Türkiye’de Ekolojik Hayvancılık. II. Organik Hayvancılık Kongresi, 24-26 Ekim 2013, Bursa, 27-39. Akbulak, C. (2016). Ardahan İlinde Kırsal Turizm Potansiyelinin Sayısallaştırılmış SWOT Analizi İle Değerlendirilmesi. Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi. 4, 1-30. Aksoy, U., Tüzel, Y., Altındişli, A., Can, H.Z., Onoğur, E., Anaç, D., Okur, B., Çiçekli, M., Şayan, Y., Kırkpınar, F., Bektaş, Z.K., Çelik, S., Arın, L., Er, C., Özkan, c., Özenç, D.B. (2005). Organik (Ekolojik, Biyolojik) Tarım Uygulamaları. Türkiye Ziraat Mühendisleri Teknik Kongre Kitabı, 03-05 Ocak 2005, Ankara, 291-314. Ardahan İl Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü. (2015). Ardahan İli 2014 yılı Büyükbaş ve Küçükbaş Hayvan Sayıları, Ardahan. Aydın, A. (2014). Ardahan İlinde Arıcılık Faaliyetleri ve Sorunları. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Erzurum: Atatürk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Zootekni Anabilim Dalı. Çelik, M. (2002). Batı Akdeniz Bölgesinde Süt ve Süt Ürünleri Sektörünün Stratejik Durum Analizi ve Gelişme Olanakları. Akdeniz İ.İ.B.F. Dergisi. 4, 43-83. Demir, M. (2016). Kars İlinde Büyükbaş ve Küçükbaş Hayvancılık. Doğu Coğrafya Dergisi, 21, 39-62. Dumlu, S.E. (2010). Ardahan İli Meralarının Uzaktan Algılama ve Coğrafi Bilgi Sistemi Teknikleri ile Sınıflandırılması. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi) Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Tarla Bitkileri Anabilim Dalı. Durmuş, S. (2016). Kars’ta Hayvancılık Ekonomisinin SWOT analizi ile İncelenmesi. Son Erişim Tarihi: 20.10.2016. İnternet Adresi: http://dergipark.ulakbim.gov.tr/kdeniz/article/view/5000182211 Ersun, N. ve Arslan, K. (2010). Türkiye’de Organik Tarım ve İyi Tarım Uygulamaları. İstanbul Ticaret Odası Yayınları, İstanbul. European Commission. (2015). Facts and figures on Organic Agriculture in the European Union. Son Erişim Tarihi: 15.02.2015. İnternet Adresi: Aygün ve Akbulak – Ardahan İli Organik Hayvancılık Potansiyelinin Değerlendirilmesi 158 http://ec.europa.eu/agriculture/sites/agriculture/files/markets-and-prices/morereports/pdf/organic-2013_en.pdf Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı. (2016). Organik Tarımda Alan Bazlı Destekler ve Organik Hayvancılık Destekleri. Gökkuş, A. ve Koç, A. (2010). Doğu Anadolu Çayır ve Meralarının Organik Hayvancılık Açısından Önemi. I. Organik Hayvancılık Kongresi, 01-04 Temmuz 2010, Kelkit. Son Erişim Tarihi: 15.04.2016. İnternet Adresi: https://biruni.tuik.gov.tr/medas/?kn=95&locale=tr Hanoğlu, H. (2013). Organik Tarım Mevzuatına Göre Türkiye’de Büyükbaş ve Küçükbaş Hayvan Yetiştiriciliği. Tarım Ekonomisi Dergisi, 19, 27-34. Koçman, A. (1981). Yukarı Kura Nehri Havzasının Toprakları. Ege Coğrafya Dergisi, 2, 151-176. Koday, S. (2005). Doğu Anadolu Bölgesinde Hayvancılık. Atatürk Üniversitesi Yayınları, No:949, Araştırma Serisi, No:74, Erzurum. Kurğa, C. ve Erdal, M. Ağrı İli Organik Tarım ve Hayvancılık Mevcut Durum Analizi. Son Erişim Tarihi: 20.10.2016. İnternet Adresi: http://orgprints.org/25776/ Meteoroloji Genel Müdürlüğü, 1960-2012 Yılları Arası Ardahan Merkez İstasyonu Meteoroloji Verileri, 2017. Önaldı, A.T. (2014). Dünya ve Türkiye’de Organik Büyükbaş ve Küçükbaş Hayvan Yetiştiriciliğine Yönelik Yasal Düzenlemelerin Karşılaştırılması. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi) Konya: Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Zootekni Anabilim Dalı. Seki, İ. ve Biler, T. (2016). Büyükbaş Hayvan İşletmelerine Yönelik SWOT Analizi: Biga Örneği. ÇOMÜ Ziraat Fakültesi Dergisi. 4, 51-59. Soydan, R. (2004). Gıda Sektöründe Yükselen Trendin Yeni Adı Ekolojik Gıda Ürünleri Pazarı. Pazarlama Dünyası, 18. Steinfield, H., Gerber, P, Wassanager, T.D., Castel, V., Haan, C., Rosales, M. Livostock’s Long Shadow. (2006). Environmental Issues and Options. Food and Agriculture Organization of The United Nations, FAO, 1-26. Şahinler, Z., Demir, Y. (2016). Ağrı İlinde Küçükbaş Hayvancılığın Mevcut Durumu, Sorunları ve Çözüm Önerileri. Nevşehir Bilim ve Teknoloji Dergisi, 5, 16-26. Şeker, İ., Köseman, A. (2015). Elazığ İlinde Büyükbaş ve Küçükbaş Hayvancılık Faaliyetleri. Harran Üniversitesi Veterinerlik Fakültesi Dergisi, 4, 36-44. Taş, B. (2011). Tarım Alanlarının Planlama Sürecinde SWOT Analizi Kullanımına Bir Örnek: Sandıklı İlçesi. Coğrafi Bilimler Dergisi, 9, 189-207. Türkiye İstatistik Kurumu. (2016). Adrese Dayalı Nüfus Kayıt sistemi Sonuçları 2015 Yılı Sonuçları. Waugh, D. (2002). Geography, An Integrated Approach, Third Edition. Nelson Thornes Limited. Yussefi, M. and Willer, H. (2003). The World of Organic Agriculture Statistics and Future Prospects Annual Report, 3-16. Aygün and Akbulak – Evaluation of the Organic Livestock Potential of Ardahan Province 159 EK Tablo 6: Ardahan ilinde yerleşmelere göre sığır ve koyun sayısı (baş) Yerleşme adı Sığır Koyun Yerleşme adı Sığır Koyun Ağıllı 439 299 Çakırüzüm 1363 168 Akçakale 823 2576 Çalıdere 1468 — Akçil 428 1014 Çardaklı 1652 22 Akdarı 395 — Çayağzı 726 158 Akkiraz 1696 3192 Çiçeklidağ 1581 — Aşağıcanbaz 641 8575 Çayırbaşı 1123 — Aşıkşenlik 2238 28296 Çobanköy 1936 66 Baltalı 717 547 Çullu 414 123 Başköy 685 925 Damlasu 409 222 Damlıca 1142 1017 Dedekılıç 1727 — Dirsekkaya 658 2268 Dengeli 1177 — Doğankaya 382 — Dereyolu 1138 — Eskibeyrehatun 3172 68 Dölekçayır 1201 — Eşmepınar 1056 367 Durançam 2326 583 Gölbelen 2331 873 Durucasu 491 419 Gölebakan 2540 5625 Esenboğaz 1023 — Güvenocak 1614 1665 Eskidemirkapı 1032 1191 Karakale 1561 81 Filizli 1831 — Kaşlıkaya 780 — Gedik 1351 257 Kayabeyi 1286 — Gülistan 603 — Kenarbel 1412 — Günorta 476 — Kenardere 592 33 Hoştülbent 836 — Kotanlı 887 581 Kalecik 1636 121 Kurtkale 1247 — Karatavuk 962 422 Kuzukaya 160 — Karlıyazı 2681 307 Çıldır 886 1161 Kayaaltı 1961 — Meryem 867 331 Koyunlu 2103 259 Öncül 1736 117 Köprülü 3215 — Övündü 348 — Dedeşen 1335 — Sabaholdu 1495 — Kuytuca 2481 974 Saymalı 1026 1833 Kuzupınarı 1355 — Sazlısu 1243 1924 Küçükaltunbulak 2384 1635 Semihaşakir 721 296 Göle 2928 1653 Taşdeğirmen 1532 2301 Mollahasan 1545 937 Yenibeyrehatun 447 177 Okcu 1044 70 Yıldırımtepe 1003 1075 Samandöken 2440 50 Yukarıcanbaz 1839 2595 Senemoğlu 3331 — Burmadere 1801 — Serinçayır 648 — Dereköy 841 29 Sürügüden 2095 — Eskikılıç 1483 — Tahtakıran 1103 170 İkizdere 927 — Tellioğlu 888 — Damal 6553 1214 Toptaş 2096 128 Otağlı 1697 — Uğurtaşı 1391 8 Seyitören 1689 — Yağmuroğlu 794 — Tepeköy 476 — Yanatlı 2086 1200 Aygün ve Akbulak – Ardahan İli Organik Hayvancılık Potansiyelinin Değerlendirilmesi 160 Tablo 6: Ardahan ilinde yerleşmelere göre büyükbaş ve küçükbaş hayvan sayısı (baş) (Devam) Yerleşme adı Büyükbaş Küçükbaş Yerleşme adı Büyükbaş Küçükbaş Ağılyolu 2809 — Yavuzlar 251 2012 Balçeşme 1837 444 Yeleçli 729 61 Bellitepe 684 430 Yenidemirkapı 1069 1909 Budaklı 1303 260 Yeniköy 1911 1118 Büyükaltunbulak 1447 426 Yiğitkonağı 1050 5191 Çakıldere 1299 — Altınemek 445 95 Aşağıaydere 754 1258 Güzçimeni 1086 1799 Baştoklu 1493 6765 Güzelyurt 632 112 Binbaşak 2843 — Hacıali 1963 576 Börk 1275 — Hoçvanhasköy 3532 958 Çat 660 — Kartalpınar 1330 760 Çavdarlı 195 — Kazlıköy 714 — Çimliçayır 468 — Kıraç 202 — Güneşgören 1241 515 Kocaköy 1073 57 İncedere 1988 16 Köprücük 1594 — Karakale 628 747 Küçüksütlüce 2649 58 Koyunpınarı 4378 1376 Lehimli 1245 — Hanak 2597 1829 Ardahan 6317 18526 Ortakent 7740 2903 Meşedibi 3544 — Sazlıçayır 2967 937 Nebioğlu 1951 — Serinkuyu 938 — Ortageçit 674 2337 Sevimli 1831 78 Otbiçen 745 2282 Sulakçayır 1081 28 Ovapınar 1175 1708 Yamaçyolu 772 2686 Ölçek 2223 619 Yamçılı 1694 95 Ömerağa 507 — Yukarıaydere 805 799 Samanbeyli 1634 60 Yünbüken 602 — Sarıyamaç 497 209 Açıkyazı 833 — Sugöze 402 — Ağaçlı 485 159 Sulakyurt 4444 1510 Ağzıpek 1269 307 Taşlıdere 2302 84 Akyaka 713 1494 Tazeköy 1564 — Alagöz 2568 390 Tepeler 2163 — Altaş 699 — Tepesuyu 1322 343 Ardıçdere 570 2155 Tunçoluk 4923 568 Aşağıkurtoğlu 1140 — Uzunova 206 — Bağdeşen 5203 19934 Yalnızçam 1527 942 Balıkçılar 864 579 Yalnızçamhasköy 1977 487 Bayramoğlu 2531 110 Yaylacık 570 5563 Beşiktaş 2359 — Yokuşdibi 597 164 Binbaşar 1268 — Yukarıkurtoğlu 1902 257 Büyüksütlüce 2192 1387 Akballı 317 — Çağlayık 2067 — Alköy 383 — Çalabaş 1335 — Alabalık 539 2067 Çamlıçatak 1128 1099 Arılı 158 — Çataldere 2250 6260 Armutveren 145 — Çatalköprü 1077 2477 Asmakonak 347 — Aygün and Akbulak – Evaluation of the Organic Livestock Potential of Ardahan Province 161 Tablo 6: Ardahan ilinde yerleşmelere göre büyükbaş ve küçükbaş hayvan sayısı (baş) (Devam) Yerleşme adı Büyükbaş Küçükbaş Yerleşme adı Büyükbaş Küçükbaş Çeğilli 1534 — Aşıküzeyir 266 — Çetinsu 2051 4336 Aşıkzülali 725 — Çimenkaya 1155 294 Balgöze 843 456 Dağcı 2357 1319 Baykent 990 494 Dağevi 1235 5 Binbaşıeminbey 209 — Dedegül 1046 — Çakırkoç 67 — Değirmenli 1014 833 Çambeli 493 — Derindere(Ardahan) 519 649 Çamyazı 252 — Edegül 365 499 Çayırçimen 131 — Gölgeli 1394 208 Demirdöven 400 — Gürçayır 512 2325 Derindere(Posof) 750 — Doğrular 184 130 Özbaşı 185 — Erim 122 — Sarıçiçek 135 — Gönülaçan 231 — Sarıdarı 285 — Gümüşkavak 163 — Savaşır 361 — Günbatan 263 — Söğütlükaya 499 — Günlüce 366 595 Süngülü 2263 61 Gürarmut 346 — Sütoluk 690 — İncedere 287 — Taşkıran 161 — Kaleönü 496 — Türkgözü 356 — Kalkankaya 105 — Uğurca 150 — Kayınlı 163 — Uluçam 124 — Kırköy 112 — Yaylaaltı 51 — Kolköy 1599 102 Yeniköy 696 — Kopuzlu 62 342 Yolağzı 495 1076 Kumlukoz 263 — Yurtbaşı 40 — Kurşunçavuş 146 — Yurtbekler 356 — Posof 763 72 Kaynak: Ardahan İl Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü Verileri, (2015).
.jpg)